Uşaqlıq və yeniyetməlik çağlarımın oylağı qədim Gəncədə iki ata yurdumuz qalıb. Birincisi özündə həyatımın ilk altı, digəri on iki ilinin xatirələrini yaşadır. Kövrək dünyamın hər iki mərhələsi ilə üzbəüz qalanda nədənsə sayca azı ilə söhbətləşməyi üstün tuturam. Hərçənd o 12 ildən də danışmaqla qurtarmaz.
Yaddaşımda daha çox qalanı isə Namazallılar məhəlləsindəki qonşularımızın Gəncə çayı sahilindəki köhnə tikililəri yaz, payız sellərinin aparmasını təlaşla, həyəcanla seyr etmələri və bir də evimizdə sayını itirdiyim gecə ziyafətləridir. Həftədə iki-üç dəfə bura gələn iri qamətli insanlar heç də qonaq sayılmırdılar. Onların hər biri “21 Azər” Hərəkatının qələbə bayrağının Təbrizdə, Ərdəbildə dalğalanmasına töhfələrini verən yenilməz mübarizlər-fədailər idilər. Müraciət tərzindən, söhbətlərindən əksərinin atam Məhəmməd Huşiməndinin onların komandiri olduğu sezilirdi.
Qəzet, kitab oxunuşundan sonra aparılan fikir mübadilələri məclislərə hakim kəsilirdi. Mətnlərin məzmununun, söhbətlərin yekununun yaratdığı təəssüratlar əksərən bir-birinə bənzəmirdi. Sifətlərdəki cizgilər sükutun özündə belə duyğulara bələdçilik edrdi. Bəzən heyrətdən donub qalırdım. Məmməd Səid Ordubadinin iri həcmli “Qilınc və qələm”indəki müsbət personajların faciəsinə, acı talelərinə pəhləvan cüssəlilərin hönkürtü vurmalarını izləmək nə qədər qəribə idisə, onların Mirzə İbrahimovun “Gələcək gün” romanının qəhrəmanı, Milli Hökümətin Baş Prokuroru Firidun İbrahiminin ürəklərə dağ çəkən edamı səhnəsindən sonra uzun müddət sükuta dalmalarının şahidi olmaq bir o qədər təzadlı səhnə təsirini bağışlayırdı. Vulkana bənzər qəzəbli baxışlar, ildırım kimi yayından çıxmağa hazır gözlərdəki intiqam oxları bunun yalnız bir xalqın deyil, bütün mütərəqqi bəşəriyyətin itkisi olduğundan xəbər verirdi.
“Ay namərdlər, heç belə oğula da qıyardılar!”, “Firidun sonadək məramına sadiq qaldı, şəhadət şərbətini içməyi üstün tutdu. İstəsəydi mühacirət edib sağ qalardı. Yaxud İran şahı da əməkdaşlıq əvəzində məmnuniyyətlə ona istədiyi vəzifəni, var-dövləti verərdi”, “Yox, o, nəslimizin, bütün İran xalqlarının iftixarı Qəni kişinin oğlu olduğundan başqa yol seçə bilməzdi”, “Firidunun amalı bizlərə örnəkdir, o gün gələcək!” – bu nidalı, həyəcanlı cümlələrin arxasından boylanan Firidun İbrahimi obrazının tam səciyyəsinə varmağım üçün mənə hələ on illər lazım gələcəkdi.
İndi şəhadətinin 70 illiyi ərəfəsində “Ərgünəş” nəşriyyat poliqrafiya müəssisəsində işıq üzü görən onun “Azərbaycanın qədim tarixindən” kitabına yazdığım ön sözdə əslində Firidun İbrahimi dünyasına kifayət qədər bələd olmadığımdan sıxıntı keçirirəm. Şair və yazıçılarımız belə desək qismən işlərin görüblər. Mirzə İbrahimovdan sonra Balaş Azəroğlu, Mədinə Gülgün, Söhrab Tahir, onların davamçıları Arif Səfa, Tariyel Ümid… poema və digər poetik nümunələrdə öz sözlərini deyiblər. Lakin jurnalist, publisist, yazıçı, tarixçi, bir neçə dildə səlis danışan siyasətçi, dövlət xadimi, hüquqşünasın malik olduğu xəzinə hələlik arxivlərdə arayıcılarının yolunu gözləməkdədir.
İnternet resurslarında mövcud olan bank da bəsitliyi ilə xəcalət gətirir. Bu mənada nəşr Firidun İbrahimi xatirəsi fövqündəki ağır boyun borcumuzun yüngülləşməsi yolunda atılmalı olan çoxsaylı addımlardan yalnız biridir.
Yalnız sözünü ona görə işlətdim ki, istər Azərbaycanda, istərsə də onun hüdudlarından kənarda Firidun İbrahimi əsasən hüquqşünas, baş prokuror kimi tanınsa da cəmi 28 il ömür sürmüş gəncin dövrünün necə böyük zəka sahiblərindən olduğunu arxiv materialları hifz etməkdədir. Tam səmimi deyirəm, jurnalistika sahəsində kifayət qədər mükafatlarım, üstəlik fəxri adım olsa da mən həmin yaşda qələmə aldıqlarımın qarşılıqlı müqayisəsinə cəsarət etməzdim. Hələlik onun “Ajir”, “Azərbaycan” qəzetlərində işıq üzü görmüş yazılarının mütaliəsindən aldığım zövq və ləzzətə istinadən bunu deyirəm. Heç şebhəsiz növbəti addımlarımız F. İbrahimin mətbu külliyyatının toplanılıb dərci olacaq.
Şəhidin bacısı, hamımızın xoş duyğularla andığımız tarix elmləri doktoru İranduxt İbrahiminin də ruhu bizdən qardaşı barədə monoqrafiyasının nəşri sahəsində konkret hərəkətə keçəcəyimizi gözləyir.
F. İbrahiminin bu kitabına gəldikdə isə bizlər öncə onun adını, soyadını daşıyan, prokrorluq orqanlarında 37 il qüsursuz işləyib təqaüdə çıxmış, Azərbaycan Respublikasının prokurorluq orqanlarının fəxri əməkdaşı adına layiq görülmüş Firidun Ənuşirəvan oğlu İbrahimiyə minnətdarıq. O, 70 il arxivlərdə yatan, 1946-cı ildə Təbrizdə buraxılan kitaba bir növ əsirlikdən nicat verərək Azərbaycan oxucusuna təqdimatının təşəbbüskarı olub.
1946-cı ildə Təbrizdəki Sovet Mədəniyyət Evinin Nəşriyyatı tərəfindən əski əlifbamızla buraxılan kitabın indiyədək kimsə tərəfindən digər qrafikalarda dərci, başqa dillərə çevrilməsi barədə axtarışlarımız nəticə vermədi. Fars dilinə ciddi qüsurlarla tərcümə olunan variantının nəşrimizə daxil edilməsini özümüzə və mərhumun ruhuna hörmətsizlik saydığımızdan gördüyünüzlə kifayətləndik.
Bəs F. İbrahiminin “Azərbaycanın qədim tarixindən” kitabının yeddi onillikdən sonra iki əlifbada nəşrini nələr şərtləndirib?
- İranda qədim Azərbaycan tarixinə dair ana dilində qələmə alınan bu ilk əsər müəllifin müasirlərinə və sonrakı nəsillərə həmin sahədəki ətalətin aradan qaldırılması üçün tövsiyəsi, çağrışıdır.
- Bütün imperiyaların mahiyyətində istilaçılıq, başqa xalqların haqlarına şərik çıxma xüsusiyyəti var. Ona görə də zatən demokrat, mütərəqqi insan olan F. İbrahimi qarşıya Midiya imperiyasının timsalında heç də fövqaladə bir modelin təqdimatını məqsəd qoymayıb. Bununla belə sətiraltı, bəzən birbaşa mənalarla sözünü deyib.
- Böyük mütəfəkir və ziya sahibi olan müəllif əsərdə işlətdiyi parslara aid ifadələr onun azərbaycanlıların əsrlər boyu qonşuluqda yaşadıqları farslara həqarətinin ifadəsi kimi qətiyyən qəbul edilməməlidir. Kitabı diqqətlə oxuyan arif oxucular bunu asan sezə bilərlər.
F. İbrahimi bütün İran xalqlarının, o cümlədən farsların bəşəri hüquqlarının təsbiti yolunda mübarizə aparan İran Xalq Partiyasının və Azərbaycan Demokrat Firqəsinin ünlü təmsilçilərindən biri kimi belə yanaşmanı yaxınına buraxa bilməzdi.
- Əsərin sonundakı münacət onun zamanında yazıldığının göstəricisidir. Hiss olunur kitabın ilk oxucuları “21 Azər” Hərəkatının qələbəsinə imza atanlardır. O yazır: “Bu gün Midiya millətinin rəşid balaları öz tarixi əzəmətinin ehyası üçün qiyam etmişdir və təsmim (qərar) almışdır ki, öz azadlıq bayrağını hürriyyət müdafeyi olan və şanlı Midiya millətini qoruyan qələlərin üstündə vurub özünü qəhrəman babalarının həqiqi varisi olduğunu bütün dünyaya tanıtdırsın”.
Rəhim Hüseynzadə,
“İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti”
İctimai Birliyin sədri,
Azərbaycanın əməkdar jurnalisti