Əziz həmvətənlər
77 il əvvəl, 21 Azər 1324-cü il tarixində (12 Dekabr 1945) Azərbaycan Demokrat Firqəsinin rəhbərliyi və Seyid Cəfər Pişəvərinin sədrliyi ilə “Azərbaycan Milli Hökuməti” adı altında İran Azərbaycanında ilk muxtar hökumət quruldu və “21 Azər Hərəkatı” başlandı.
Azərbaycan Milli Hökuməti öz fəaliyyətinə kəndli və fəhlələrin yoxsulluq şəraitində yaşadığı bir zamanda başlamışdır. Feodallar, xanlar və böyük mülkədarlar onları vəhşicəsinə talayırdılar. Xalq xanların və feodalların zülmündən, Rza şah və oğlu Məhəmməd Rza şahın diktaturasının idarə və dövlət məmurlarının zülmündən bezmişdilər.
Azərbaycan Milli Hökumətinin hazırlanması və formalaşması prosesi Seyid Cəfər Pişəvəri və onun yoldaşları tərəfindən həman il, Şəhrivər ayında Azərbaycan Demokrat Firqəsinin yaradılması və “12 Şəhrivər Bəyannaməsı”nın nəşri ilə başlandı. Bu bəyannamə həm Azərbaycan, həm də Fars dillərində nəşr olunmüş və bütün İranda geniş təsir bağışlamış və Farslar və Kürdlər kimi digər xalqların ziyalıları və fəalları tərəfindən müsbət qarşılanmışdır.
Bu Bəyannamənın məzmunu İranın müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyaraq Azərbaycanın daxili işlərinin idarə edilməsində azadlıq və muxtariyyətə nail olmaq, Məşrutə İnqilabı Konstitusiyasına əsasən Əyalət və Vilayət Məclislərin yaradılması, Azərbaycan məktəblərində Azərbaycan dilinin tədrisi, Azərbaycan bölgəsindən yığılan vergilərin yarısını Azərbaycan daxilində sərf etmək, Tehranda olan İran Milli Məclisində əhali sayının artması ilə bağlı Azərbaycan nümayəndələr sayının artması, torpaq sahibləri ilə əkinçilər arasında hər iki tərəfin mənafeyini nəzərə alaraq ədalətli münasibətlər yaratmaq və torpaq islahatları aparmaq, işsizlik və savadsızlıqla mübarizə etmək, Təbriz universiteti və radiosunun yaradılması, sənayenin ticarətin və kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi və yaradılması sahələrdə çalışmaq, dövlət idarələrində rüşvətxorluğa və korrupsiyaya qarşı mübarizə aparmaq.
Bütün İran xalqlarının zəhmətkeşlərinin hüquqlarını təmin etmək üçün uzun illər mübarizə aparan Pişəhvəri və onun müttəfiqlərinin məqsədi təkcə Azərbaycan sakinlərinin öz müqəddəratını təyin etmək hüququ deyildi. Eyni zamanda onların “bütün İran üçün azadlıq və demokratiya” adlı böyük bir məqsədləri də var idi. Onlar bilirdilər ki, İran xalqlarından birinin təkbaşına uğur qazanması çox çətindir. Bu səbəbdən “12 Şəhrivər” bəyannaməsi İranda yaşayan digər xalqların da Azərbaycanda inqilabi muxtariyyət hərəkatını örnək göstərməsi, birləşərək bütün İranda zülm və ədalətsizliyin kökünün kəsilməsi arzusu və ümidi ilə bitir. Hətta İranın digər xalqları üçün daxili muxtariyyət və ana dilində təhsil məsələsi həmişə Azərbaycan Milli Hökumətinin Mərkəzi Hökumətlə (Qəvamolsəltənə hökuməti) danışıqlarının tərkib hissəsi olmuşdur.
Azərbaycan Milli Hökumətinin bir illik dövründə Azərbaycanın iqtisadi və sosial inkişafi mənfur Şahlıq rejiminin iyirmi il dövründən çox idi. Azərbaycan demokratik hərəkatı Azərbaycan xalqının ən geniş sosial təbəqələrinin, zəhmətkeş kütlələrinin dəstəyini qazanması ilə yanaşı, vətənimiz İranın bütün milli və mütərəqqi qüvvələrinin və digər xalqlarının əməkdaşlıq və həmrəyliyindən də bəhrələnirdi. İran Todeh Partiyası, Cəngəl Partiyası, Sosialist Partiyası, Kürdüstan Demokrat Partiyası, İran Partiyası kimi qüvvələr və milli şəxsiyyətlər.
“Batmandan bir ovuc” atalar sözü misali kimi, İran partiyasının orqanı olan “Cəbhə” qəzeti 1325-ci il(1946-ci il) tarixli 258 saylı redaksiyasında yazılıb:
“…Azərbaycan hərəkatı azadlıqpərəst, islahatçı və mütərəqqi hərəkatdır. Azərbaycanda feodalların mülkləri bölünür. Bütün əməliyyatlar kəndlilərin həyat səviyyəsini yaxşılaşdırmaq üçün həyata keçirilir. Azərbaycanda bir il ərzində 500 məktəb tikilib. Çoxlu xəstəxanalar tikdilər. Universitet yaradırlar. Uşaq bağçaları, imkansiz xəstələrə müalicı yerləri hazırlayırlar. Əhalinin bilik səviyyəsinin yüksəldilməsinə böyük səy göstərilir. Bütün gücləri ilə yolları təmir edir, küçələri asfaltlayırlar. Onlar güvənsizliyin qarşısını alır və korrupsiyaya qarşı sərt mübarizə aparırlar. Azərbaycan hərəkatının liderləri azadlıq uqrunda qocaman mübarizlərdilər…”.
Azərbaycanda azadlıq, demokratiya və sosial ədaləti möhkəmləndirmək məqsədilə həyata keçirilən dərin sosial-iqtisadi islahatlar İranın digər xalqları üçün də nümunə olmuşdur. Şahın mürtəce hökuməti və onun İngiltərə və Amerikalı ağaları dəhşətə gəlmişdilər. Onların yazıçıları İranın parçalanmaq təhlükəsi barədə yalan sözləri ilə İranın digər bölgələrinin sakinlərini aldatmağa və təxribata çəkməyə çalışırdılar. Eləcə də Şah hökuməti yerli mürtəce və qaçaq feodalların silahlı dəstələrinə imkan verməklə və onlara kömək etməklə Milli Hökumətin torpaqlarına hücuma keçməyə və bu ərazilərdə əmin-amanlıqı pozmağa və insanları öldürməyə, qarət və terror törətməyə çalışırdı.
Nəhayət, qaniçən Şah rejimi “Qəvamolsəltənə” hökumətini qurdu və görünür Azərbaycan Milli Hökuməti ilə danışıqlara başladı. Amma gizli şəkildə və öz xarici ağalarının dəstəyi ilə silahlı qüvvələri hücuma və Azərbaycan zəhmətkeşlərini qırmağa başladı, və Azərbaycanda qan çayı yaratdı. Beləliklə Azərbaycan Milli Hökuməti, qüvvələrin qeyri-mütənasibliyi şəraitində, on minlərlə azərbaycanlı oğulların öldürülməsi və yaralanması, on minlərlə insanın əsir və sürgün edilməsi ilə öz varlığını davam etdirə bilmədi. Və bir daha. mərkəzi hökumətin zülmü və mürtəce feodalların Azərbaycan üzərində hökmranlığı hakim oldu.
Azərbaycanlı bacılar və qardaşlar
Bu il biz Azərbaycanın muxtar Milli Hökumətinin yaranmasının ildönümünü, elə bir şəraitdə qeyd edirik ki, ölkəmizin hər yerində Vilayəte Fəqihin diktatura hakimiyyətinə qarşı geniş və bənzərsiz etiraz aksiyaları gedir. İslam Respublikası mürtəce rejiminin “İrşad patrul” agentləri tərəfindən Səğğez şəhərindən olan Məhsa (Jina) Əmini adlı günahsız kürd qızın vəhşicəsinə öldürülməsi bu rejimin 43 illik həyatında görünməmiş etiraz üsyanın başlanğıcı oldu. Bu etirazlar Səğğez şəhərindən başlandı və tez bir zamanda bütün İrana yayıldı. İstər ölkə daxilində, istərsə də beynəlxalq aləmdə xalqların bu qətlə geniş reaksiyasını nəzərə alsaq, Vilayəte Fəqihin qanlı hakimiyyəti dövründə İrandaki vəziyyəti iki yerə bölmək olar: Məhsa Əmininin qətlindən əvvəlki dövr və ondan sonrakı dövr.
İndi bu davamlı hərəkatın başlanmasından təxminən üç aya yaxın vaxt keçir. İran xalqları, Azərbaycanlılar, Kürdlər, Bəluclar, Farslar, Ərəblər və digər xalqlar birləşərək, bir-birinə dəstək verərək, Məhsanin vəhşicəsinə öldürülməsini bu rejimin 40 illik zülmünə qarşı ümumxalq üsyanı üçün fürsətə çeviriblər. Mahsa kod adı və mərkəzi şüarı “Zən Zindagi Azadi = Qadın Həyat Azadlıq” ilə başlayan bu hərəkat sürətlə “Diktatora ölüm” şüarını səsləndirərək Vilayəte Fəqih rejimindən keçmək istəyir.
Bu gün ölkəmizdə baş verənlər İran vətəndaşlarının, o cümlədən oğlan və qızların, gənclər və tələbələrin, fəhlə və zəhmətkeşlərin, müəllim və təqaüdçülərin, vəkillərin, həkimlərin və tibb bacılarının, sənətçilərin, İranda yaşayan millətlərin və müxtəlif dinlərin dindarlarının ölkədaxili etirazlar partlayışıdır. Bu etirazların kökləri İslam Respublikası mürtəce rejiminin bütün sosial, iqtisadi və mədəni sahələrdə qırx illik qəddar və cinayətkar siyasətindədir. İndiki hərəkat göstərir ki, xalq artıq bu rejimin davam etməsinə dözə bilmir. Əminliklə demək olar ki, ölkəmizin vəziyyəti Məhsanin qətlindən əvvəlki vəziyyətinə qayıtmayacaq.
Amma həmişə olduğu kimi, bu üsyan alovlanan andan İranı idarə edən mürtəce rejim dərhal onu Amerikanın fitnəsi və İslam Respublikasının düşmənləri və xarici separatçı qüvvələrlə əlaqələndirdi. Rejim bu bəhanə ilə xalqın istəklərinə məhəl qoymayaraq hər gün günahsız və müdafiəsiz insanları yırtıcı və faşist bir şəkildə sıxışdırmaqda və öldürməkdə davam edir.
İnsan hüquq müdafiə təşkilatlarının statistikasına görə, 500-dən çox insan, o cümlədən kişilər və qadınlar, uşaqlar və gənclər həlak olub. Rejimin qəddar muzdluları tərəfindən öldürülən 60-a yaxın insan uşaq olub. 20 minə yaxın insan evlərindən, xiyabanlarından və küçələrindən oğurlanıb, rejim həbsxanalarında işgəncələrə, təhqirlərə, ədəbsiz sözlərə və zorlamalara məruz qalıb. Hətta həbsxanadan çıxan oğlan və qızlar arasında intihar faktları da var. İndi rejim məhkəmələrinin hökmünə əsasən, həbs edilən onlarla insan ölüm cəzası təhlükəsi qarşısındadır.
Azərbaycan Demokrat Firqəsı fərqindən asılı olmayaraq xalq kütlələrinin əksəriyyətinin əl-ələ verərək, cinayətkar Vilayəte Fəqih hökumətinin həyatına son qoymaq üçün canlarını fəda etdiyi indiki kritik məqamlarda, bütün azadlıq sevən və mütərəqqi qüvvələri kütlələrdən öyrənməyə çağırır. Gəlin birgə fəaliyyətlə xalqın bu diktatura rejimini aradan qaldırmaq üçün apardığı mübarizəni dahada məhsuldar edək.
Azərbaycan Demokrat Firqəsı beynəlxalq ictimaiyyətin və xaricdəki iranlıların, digər ölkələrin mütərəqqi partiya və qruplarının, elmi və ictimai şəxsiyyətlərinin humanitar ictimai rəyinin İranın igid gənc kişi və qadınlarının diktator və mürtəce Vilayəti Fəqih hakimiyyətinə qarşı mübarizəsi ilə bağlı həmrəyliyini alqışlayarkən. İmperialist sui-qəsdçi hökumətlərin, eləcə də regionalda irticaçı hökümətlərin İranın daxili inkişaflarına müdaxiləsinin və vətənimizdə gedən “Zən Zindagi Azadi” cəsarətli və fədakar etiraz hərəkatından sui-istifadə edilməsinin qəti əleyhinədir.
Bu hərəkatın iştirakçıları “İstər padşah olsun, istərsə də dini rəhbər olsun, hər zalimə ölüm olsun” şüarını davamlı olaraq səsləndirməklə hər cür diktaturaya qarşı olduqlarını göstərirlər.
Həmçinin, İranın şərqindən qərbinə və şimalından cənubuna qədər ölkəmizin bütün şəhər və bölgələrinin sakinlərinin bir-biri ilə davamlı həmrəylik şüarları göstərir ki ölkəmizdə yaşayan bütün xalqlar və etnik qruplar öz ümumi vətənləri olan İranın parçalanmasının əleyhinədirlər.
21 Azər hərəkatında həlak olanların və azadlıq və sosial ədalət yolunda həlak olanların xatirəsi ehtiramla yad olsun!
Həbsxanada olan qəhrəmanlara, şəhid ailələrinə və siyasi məhbuslara salam olsun!
Ölkəmizdə yaşayan xalqların azadlığa və sosial ədalətə nail olmaq üçün vahid mübarizəsi qalib gəlsin!
Azərbaycan Demokrat Firqəsı Mərkəzi Komitəsi
17 Azər ayı 1401-ci il
8 Dekabr ayı 2022-ci il