2024-ci ildə dünyada müxtəlif sahələrdə baş verən mühüm hadisələr və dəyişikliklər öz təsirini göstərdi. Aşağıda bəzi mühüm məsələlərə geniş şəkildə toxunulmuşdur:
Siyasi və iqtisadi dəyişikliklər:
Əhəmiyyətli seçkilər və siyasi dəyişikliklər: 2024-cü ildə bir çox ölkələrdə əhəmiyyətli seçkilər keçirildi və bunlar daxili və xarici siyasətlərə böyük təsir göstərdi. Məsələn:
ABŞ-da prezident seçkiləri keçirildi və nəticələr ölkənin iqtisadi və beynəlxalq siyasətinə təsir etdi.
Hindistanda may ayında keçirilən ümumi parlament seçkiləri, Hindistan Milli Partiyasının (BJP) hakimiyyətinin davam etməsinə səbəb oldu.
İqtisadi və maliyyə böhranları: Bir çox ölkədə iqtisadi böhranlar davam etdi. Xüsusilə Avropa və Cənubi Amerika ölkələrində yüksək inflyasiya, işsizlik və digər iqtisadi problemlər baş verdi, bunlar qlobal iqtisadi siyasətlər və enerji böhranları ilə əlaqəli idi. Avropa ölkələri, xüsusən Almaniya və Fransa, Ukrayna müharibəsi və yüksək enerji qiymətləri səbəbindən iqtisadi çətinliklərlə üzləşdilər.
İqlim dəyişikliyi və təbii fəlakətlər:
İqlim dəyişikliyi hələ də dünya üçün ciddi bir təhdid olaraq qalır. 2024-cü ildə bir çox ölkədə iqlim dəyişikliyinə bağlı təbii fəlakətlər baş verdi, bunlara daşqınlar, fırtınalar, yanğınlar və quraqlıq daxil idi. Xüsusilə Asiya ölkələrində, o cümlədən Pakistan və Hindistanda, habelə Avropada, İspaniya, Fransa və İtaliyada daşqınlar böyük zərərlərə səbəb oldu. ABŞ-ın qərb ştatlarında və Avstraliyada yanğınlar davam etdi və çox sayda ölüm və maddi ziyan meydana gəldi.
Müharibələr və qlobal böhranlar:
Ukrayna müharibəsi: 2022-ci ildə başlayan Ukrayna müharibəsi 2024-cü ildə də davam etdi və dünya təhlükəsizliyi, enerji qiymətləri və beynəlxalq əlaqələr üzərində böyük təsir göstərdi. Qərb ölkələri Ukraynaya hərbi və iqtisadi yardım göstərməyə davam etdilər və Rusiya üzərində sanksiyalar gücləndirildi.
Yaxın Şərqdə gərginliklər: İsrail və ərəb ölkələri arasında gərginliklər 2024-cü ildə də davam etdi. Xüsusilə Qəzza, Livan və Suriyada toqquşmalar artdı və diplomatik səylər nəticə vermədi.
Afrikada böhranlar: Sudaan və Yəməndəki müharibələr davam edərək, geniş miqyasda humanitar böhran və miqrasiya problemlərinə səbəb oldu.
Texnoloji irəliləyişlər:
Süni intellekt: 2024-cü ildə süni intellektin (AI) istifadəsi sürətlə genişləndi. AI texnologiyaları, xüsusilə səhiyyə, nəqliyyat (öz-özünə idarə olunan avtomobillər) və məzmun istehsalında dərin təsirlər yaratdı.
Kosmik texnologiyalar: NASA və SpaceX kimi layihələr, Ay və Marsa səyahətlərə yönəldilmişdi və yeni texnologiyaların inkişafı üçün kosmik uçuşlar həyata keçirildi.
Səhiyyə böhranları və xəstəliklər:
COVID-19 pandemiyasının təsirləri: Dünyada COVID-19 pandemiyası azalmaqda olsa da, bəzi ölkələr hələ də pandemiyanın nəticələri ilə mübarizə aparırdılar. Vaksinasiya və səhiyyə sistemlərinin bərpası prioritet məsələlərdən biri oldu.
Yeni xəstəliklər: Afrika və Asiya bölgələrində yeni xəstəliklər diqqət çəkdi və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) bunları idarə etməyə davam etdi.
Elmi tədqiqatlar və kosmos:
2024-cü ildə astronomiya və hissəcik fizikasında yeni kəşflər davam etdi. Xüsusilə qara dəliklər, gravitasiyalı dalğalar və ekzoplanetlər haqqında tədqiqatlar əhəmiyyətli irəliləyişlər göstərdi.
Mədəni və sosial dəyişikliklər:
İnsan hüquqları mübarizəsi: Bir çox ölkədə insan hüquqları və sosial ədalət uğrunda mübarizələr davam etdi. Xüsusilə qadınlar, azlıqlar və miqrantların hüquqları ön plana çıxdı.
Mədəni dəyişikliklər: Dünya miqyasında ətraf mühitin qorunması və zehni sağlamlıq məsələlərinə diqqət artdı.
2024-cü il dünya üçün çox sayda çətinliklər və dəyişikliklərlə dolu bir il oldu. Bir çox ölkə qlobal böhranlarla mübarizə aparmağa çalışdı, xüsusilə siyasi, iqtisadi və iqlim dəyişikliyi sahələrində.
İqlim dəyişikliyi və ekoloji böhranlar:
İqlim dəyişikliyi və ekoloji böhranlar 2024-cü ildə əsas qlobal məsələlərdən biri olaraq qalırdı. Bu dəyişiklər əsasən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə və iqlim böhranından ən çox təsirlənən bölgələrdə ən böyük təsirə sahib oldu. Daşqınlar, fırtınalar, quraqlıq və yanğınlar Asiya, Afrika və Cənubi Amerikanın müxtəlif bölgələrində baş verdi.
Imperialist ölkələrin böhranları idarə etməyə çalışmaları:
Bir çox inkişaf etmiş ölkə, xüsusilə Almaniya, Fransa və ABŞ, qlobal iqtisadi və ekoloji məsələləri öz mənfəətləri üçün idarə etməyə çalışdılar. Bu ölkələr ətraf mühitin qorunması və ya qlobal iqlim müqavilələrinə uyğun davranmağa razı olsa da, iqtisadi və siyasi maraqları onları ekologiya məsələlərində ikili siyasət aparmağa vadar etdi.
Yaxın Şərq böhranı və İsrailin rolu:
İsrailin Filistinlə olan münaqişəsi 2024-cü ildə də davam etdi və Amerika Birləşmiş Ştatları tərəfindən dəstəklənərək bölgədəki gərginliyi artırdı. ABŞ İsrailin hərbi və siyasi dəstəyini təmin edərək, münaqişənin davam etməsinə şərait yaratdı.
ChatGPT said: İsrail və Fələstin müharibələrinin bölgəyə təsirləri
İnsanlıq nəticələri: İsrail və Fələstin arasında davam edən qarşıdurmalar fəlakətli insanlıq nəticələrinə səbəb olub. Fələstin şəhərlərinə və məhəllələrinə, xüsusən də Qəzza bölgəsinə edilən hava və raket hücumları minlərlə mülki şəxsin ölümünə səbəb olub. Eyni zamanda, İsrailin hərbi cavabları da çoxsaylı İsrail vətəndaşlarının ölümünə və bu ölkədəki mülki infrastrukturun zərər görməsinə səbəb olub.
Miqrasiya və qaçqınlıq: Bölgədəki böhranlar, xüsusən müharibələr və hərbi əməliyyatlar Fələstinlilərin və işğal altındakı ərazilərdən qaçan qaçqınların qonşu ölkələrə üz tutmasına səbəb olub. Bu qaçqınlar Livan, Ürdün və Misir kimi ölkələrə sığınıblar və bu vəziyyət bu ölkələrdə sosial, iqtisadi və təhlükəsizlik təzyiqlərini artırıb.
Digər ölkələrin Yaxın Şərq böhranındakı rolu Digər ölkələr də Yaxın Şərq böhranlarında mühüm rol oynayırlar. Məsələn: İran: İran, Həmas və Hizbullah kimi Fələstin qruplarının əsas dəstəkçilərindən biri olaraq bu müharibələrə qeyri-rəsmi şəkildə müdaxilə edir. İran, həmçinin İsrail və ABŞ siyasətlərinə qarşı çıxaraq, Fələstin müqavimətini dəstəkləyir. Ərəb ölkələri: Bir çox ərəbi ölkəsi, son illərdə BƏƏ, Bəhreyn, Sudan və Mərakeşlə imzalanmış Abraham sazişi çərçivəsində İsraillə münasibətləri normallaşdırmalarına baxmayaraq, hələ də Fələstinlilərin müstəqil bir dövlət qurmaq haqqını açıq şəkildə dəstəkləyirlər.
Böhranların yayılması və qlobal təsirlər İsrail və Fələstin böhranı Yaxın Şərqdən daha geniş bir təsirə sahib olub. Bu müharibələr və qarşıdurmalar qlobal təhlükəsizliyə, beynəlxalq əlaqələrə və hətta qlobal enerji bazarlarına təsir edir. Yaxın Şərqə enerji baxımından bağlı olan ölkələr, xüsusən qərb və Asiya ölkələri bu böhranlardan təsirlənirlər. Xüsusilə, Yaxın Şərq böhranları dünya üzrə neft qiymətlərinin artmasına və iqtisadi qeyri-sabitliyə səbəb ola bilər. Eyni zamanda, ABŞ, Çin və Rusiya kimi ölkələr arasında, bu böhranda iştirak edən tərəflərin müxtəlif dəstəkləri nəticəsində diplomatik əlaqələrdə gərginliklər yaşanır.
Nəticə İsrail və Fələstin böhranı, xüsusilə ABŞ-ın İsraili dəstəkləməsi ilə, Yaxın Şərq və dünya üçün hələ də böyük bir çağırış olaraq qalır. Bu qarşıdurmalar yalnız insanlıq və siyasi məsələlərə səbəb olmaqla qalmır, həm də beynəlxalq əlaqələrə və qlobal təhlükəsizliyə də təsir edir. Hələ də bu bölgədə sülhə nail olmaq üçün diplomatik cəhdlər davam edir, amma davamlı bir həllə çatmadan problemlər və çağırışlar davam edəcək.
BRICS və digər beynəlxalq blokların ABŞ və NATO hegemoniyasına qarşı rolu son illərdə qlobal siyasətdə mühüm bir inkişaf olub. Xüsusilə 2024-cü ildən əvvəl, BRICS üzvü olan ölkələr (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika) və digər inkişaf etməkdə olan bloklar öz mövqelərini qlobal sistemdə gücləndirmək və ABŞ və NATO hegemoniyasına qarşı xüsusilə iqtisadi, siyasi və hərbi sahələrdə müqavimət göstərmək üçün artırılmış səylər göstəriblər.
BRICS: ABŞ və NATO hegemoniyasına qarşı müqavimət BRICS, inkişaf etməkdə olan və yeni yaranan ölkələr arasında bir ittifaq olaraq son onilliklərdə dünya səhnəsində təsirli bir qüvvə halına gəlib. Bu blok, ABŞ və NATO tərəfindən idarə olunan qlobal düzəni sarsıtmağa çalışır. Bu istiqamətdə, qrup xüsusilə bir neçə sahədə mühüm rol oynayıb: a) Qlobal iqtisadiyyat və alternativ sistemlər yaratmaq BRICS-in əsas məqsədlərindən biri ABŞ-ın iqtisadi və maliyyə sisteminə qarşı mübarizə aparmaqdır. Bu ölkələr, ABŞ dollarına olan asılılıqlarını azaldaraq, dollar və ya digər qərb valyutalarına ehtiyac olmadan ticarət və investisiya üçün alternativ həll yolları tapmağa çalışırlar. Bu səylər aşağıdakıları əhatə edir: Yeni İnkişaf Bankının yaradılması (NDB): BRICS ölkələri tərəfindən yaradılan Yeni İnkişaf Bankı, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə infrastruktur və iqtisadi layihələrin maliyyələşdirilməsini təmin etmək və ABŞ-ın təsiri altındakı Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fondu (IMF)-na olan asılılığı azaltmaq məqsədi ilə qurulub. Beynəlxalq ticarətdə milli valyutaların istifadəsi: BRICS-in əsas məqsədlərindən biri beynəlxalq ticarətdə ABŞ dollarına olan asılılığın azaldılmasını təmin etməkdir. Məsələn, BRICS üzv ölkələri, ikitərəfli ticarət əməliyyatlarında öz milli valyutalarını istifadə edirlər. Müstəqil ticarət siyasətləri: Çin və Hindistan kimi ölkələr, öz iqtisadi təsirlərini genişləndirmək və Qərbin iqtisadi təzyiqlərinə qarşı daha dayanıqlı olmaq üçün Afrikada və Asiyada müxtəlif ölkələrlə ticarət əlaqələrini inkişaf etdirməyə çalışmışdır.
b) Xarici siyasət və beynəlxalq mövqenin gücləndirilməsi BRICS, həmçinin beynəlxalq təşkilatlarda öz mövqeyini gücləndirməyə çalışır və ABŞ və NATO tərəfindən idarə olunan siyasi və təhlükəsizlik sistemlərinə qarşı mübarizə aparır. Bu blokun həyata keçirdiyi tədbirlər arasında aşağıdakılar da var: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) gücləndirilməsi: BRICS ölkələri, xüsusilə Təhlükəsizlik Şurasında daha çox təmsilçilik əldə etməyə çalışıblar. Xüsusilə Çin və Rusiya bu məqsədlə BMT Təhlükəsizlik Şurasında öz veto hüquqlarını istifadə edərək ABŞ və NATO-nun xüsusi qərarlarının qarşısını almağa çalışırlar. Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (SCO): BRICS üzvü olan Çin və Rusiya, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında da qərb hegemoniyasına qarşı bir hərbi və siyasi ittifaq yaratmağa çalışırlar. Bu təşkilat, xüsusən Asiya Mərkəzi və dünyanın digər həssas bölgələrində NATO və ABŞ-ın təsirinə qarşı aktivdir.
c) NATO siyasətləri və Qərbin hərbi müdaxilələrinə qarşı müqavimət BRICS, xüsusilə NATO-nun hərbi siyasətləri və ABŞ-ın Yaxın Şərq, Afrika və Şərqi Avropadakı müdaxilələrinə qarşı etiraz edib. Rusiya, xüsusən də NATO-nun sərhədlərinə yaxınlaşan hərəkətlərə (xüsusən də Ukraynada) çox həssasdır və NATO-nun genişlənməsinə qarşı müqavimət göstərməyə çalışır. Bu istiqamətdə, Çin və Rusiya, xüsusən kibertəhlükəsizlik, kosmik və nüvə sahələrində öz güclərini artırmağa çalışır və qabaqcıl hərbi texnologiyalar inkişaf etdirərək Qərb gücləri ilə mübarizə aparmağa çalışırlar.
Digər bloklar və ölkələr ABŞ və NATO hegemoniyasına qarşı BRICS-in yanında, digər bəzi ölkələr də ABŞ və NATO hegemoniyasına qarşı mübarizə aparır və qlobal güc balansını yenidən qurmağa çalışır. Bu ölkələr, xüsusən aşağıdakılardır: Afrika, Latın Amerikası və Asiya bölgələrindəki ölkələr, xüsusən anti-imperialist siyasətləri dəstəkləyərək, Qərb gücünü sarsıtmaq üçün ittifaqlar yaratmağa çalışırlar. Bu ölkələr, Çin, Rusiya və BRICS üzvü ölkələrlə ticarət və strateji əlaqələr quraraq ABŞ və NATO-nun siyasətlərindən uzaq durmağa çalışırlar.
Ümumiyyətlə, BRICS və digər ölkələr qlobal çoxqütblü bir nizam yaratmağa çalışır və ABŞ və NATO-nun hegemoniyasına qarşı müqavimət göstərir. Bu bloklar, xüsusən yeni maliyyə institutlarının gücləndirilməsi, hərbi və ticarət əməkdaşlığının artırılması və müstəqil siyasətlərin dəstəklənməsi vasitəsilə ABŞ tərəfindən idarə olunan qlobal düzənə qarşı mübarizə aparırlar.